صاحب نيوز : شیخ علی بن عبد العالی کرکی، معروف به محقق کرکی یا محقق ثانی از فقهای جبل عامل است و از اکابر فقهای شیعه است. در شام و عراق تحصیلات خود را تکمیل کرده و سپس به ایران (در زمان شاه طهماسب اول) آمده و منصب شیخ‌الاسلامی برای اولین بار به او تفویض شد. منصب شیخ الاسلامی بعد از محقق کرکی به شاگردش شیخ علی منشار، پدر زن شیخ بهایی رسید و بعد از او این منصب به شیخ بهایی واگذار شد. فرمانی که شاه طهماسب به نام او نوشته و به او اختیار تام داده و در حقیقت او را صاحب اختیار واقعی و خود را نماینده او دانسته است، معروف است.
کتاب معروف او که در فقه زیاد نام برده می‌شود جامع المقاصد است که شرح قواعد “علامه‌حلی” است. او علاوه بر این “مختصر المنافع محقق” و “شرایع محقق” و چند کتاب دیگر از “علامه” و چند کتاب از “شهید اول” را حاشیه زده و یا شرح داده است. آمدن “محقق ثانی” به ایران و تشکیل حوزه در قزوین و سپس در اصفهان و پرورش شاگردانی مبارز در فقه سبب شد که برای اولین بار پس از دوره صدوقین ایران مرکز فقه شیعه شود.
محقق کرکی میان سالهای 937و947 در گذشته است. محقق کرکی شاگرد “علی بن هلال جزایری” و او شاگرد”ابن فهد حلی” بوده است. “ابن فهد حلی شاگرد” شاگردان “شهید اول” از قبیل “فاضل مقداد” بوده، علیهذا او به دو واسطه شاگرد “شهید اول” است. پسر محقق کرکی به نام “شیخ عبد العالی بن علی بن عبد العالی” نیز از فقهای شیعه ” ارشاد علامه والفیه شهید” را شرح کرده است.
“احمد بن محمد اردبیلی” معروف به “مقدس اردبیلی”، ضرب‌المثل زهد و تقواست و در عین حال از محققان فقهای شیعه است. محقق اردبیلی در نجف سکنی گزید. معاصر صفویه است. گویند شاه عباس اصرار داشت که به اصفهان بیاید حاضر نشد، شاه عباس خیلی مایل بود که مقدس اردبیلی خدمتی به او ارجاع کند تا اینکه اتفاق افتاد که شخصی به علت تقصیری از ایران فرار کرد و در نجف از مقدس اردبیلی خواست که نزد شاه عباس شفاعت کند. مقدس نامه‌ای به شاه عباس نوشت به این مضمون: «بانی ملک عاریت عباس: اگر چه این مرد اول ظالم بود، اکنون مظلوم می‌نماید. چنانچه از تقصیر او بگذری شاید که حق سبحانه از پاره‌ای تقصیرات تو بگذرد. بنده شاه ولایت، احمد اردبیلی»
شاه‌عباس نوشت: «به عرض می‌رساند: عباس خدماتی که فرموده بودید به جان منت داشته، به تقدیم رسانید. امید که این محب را از دعای خیر فراموش نفرمایید کلب آستان علی،عباس»
امتناع “مقدس اردبیلی” ازآمدن به اصفهان سبب شد که حوزه نجف به عنوان مرکز دیگری در مقابل حوزه اصفهان احیا شود، همچنان‌که امتناع “شهید ثانی” و پسرش “شیخ حسن صاحب معالم” و دخترزاده‌اش سید محمد صاحب مدارک از مهاجرت از جبل عامل به ایران سبب شد که حوزه شام و جبل عامل همچنان ادامه یابد و منقرض نشود. صاحب معالم و صاحب مدارک برای این که دچار محظور و رودربایستی برای توقف در ایران نشود، از زیارت حضرت امام رضا علیه‌السلام که فوق العاده مشتاق آن بودند صرف نظر کردند. “مقدس اردبیلی” در سال 993 در نجف درگذشته است .کتب فقهی معروف او یکی شرح ارشاد است و دیگرآیات الاحکام. نظریات دقیق او مورد توجه فقهاست.
فقهای جبل‌عامل نقش مهمی در خط مشی ایران صفویه داشته‌اند. چنانکه می‌دانیم صفویه درویش بودند. راهی که ابتدا آن‌ها براساس سنت خاص درویشی خود طی می‌کردند اگر با روش فقهی عمیق فقهای جبل عامل تعدیل نمی‌شد و اگر به وسیله فقها حوزه فقهی عمیقی درایران پایه گذاری نمی‌شد. به چیزی منتهی می‌شد نظیر آن‌چه در علوی‌های ترکیه و یا شام هست.
این جهت تاثیر زیادی داشت در اینکه اولا روش عمومی دولت و ملت ایرانی از آن گونه انحرافات مصون باشد و ثانیا عرفان و تصوف شیعی نیز راه معتدل‌تری طی کند. از این رو فقهای جبل عامل از قبیل “محقق کرکی” و”شیخ بهایی” و دیگران با تاسیس حوزه فقهی اصفهان حق بزرگی به گردن مردم این مرز و بوم دارند. همان طور که شکیب ارسلان گفته است تشیع در جبل عامل زمانه مقدم است بر تشیع درایران و این یکی از دلایل قطعی بر رد نظریه کسانی است که تشیع را ساخته ایرانیان می‌‌دانند.
بعضی معتقدند نفوذ تشیع در لبنان به وسیله ابوذر‌غفاری صحابی مجاهد بزرگ صورت گرفت.
ابوذر در مدت اقامت در منطقه شام قدیم –که شامل همه یا قسمتی از لبنان فعلی نیز بود- هم‌دوش مبارزه با ثروت اندوزی‌های معاویه و سایر امویان، مرام پاک تشیع را نیز تبلیغ می‌کرد.
از مقدس اردبيلي تا علت نفوذ تشيع در لبنان
شیخ علی بن عبد العالی کرکی، معروف به محقق کرکی یا محقق ثانی از فقهای جبل عامل است و از اکابر فقهای شیعه است. در شام و عراق تحصیلات خود را تکمیل کرده و سپس به ایران (در زمان شاه طهماسب اول) آمده و منصب شیخ‌الاسلامی برای اولین بار به او تفویض شد. منصب شیخ الاسلامی بعد از محقق کرکی به شاگردش شیخ علی منشار، پدر زن شیخ بهایی رسید و بعد از او این منصب به شیخ بهایی واگذار شد. فرمانی که شاه طهماسب به نام او نوشته و به او اختیار تام داده و در حقیقت او را صاحب اختیار واقعی و خود را نماینده او دانسته است، معروف است.
کتاب معروف او که در فقه زیاد نام برده می‌شود جامع المقاصد است که شرح قواعد “علامه‌حلی” است. او علاوه بر این “مختصر المنافع محقق” و “شرایع محقق” و چند کتاب دیگر از “علامه” و چند کتاب از “شهید اول” را حاشیه زده و یا شرح داده است. آمدن “محقق ثانی” به ایران و تشکیل حوزه در قزوین و سپس در اصفهان و پرورش شاگردانی مبارز در فقه سبب شد که برای اولین بار پس از دوره صدوقین ایران مرکز فقه شیعه شود.
محقق کرکی میان سالهای 937و947 در گذشته است. محقق کرکی شاگرد “علی بن هلال جزایری” و او شاگرد”ابن فهد حلی” بوده است. “ابن فهد حلی شاگرد” شاگردان “شهید اول” از قبیل “فاضل مقداد” بوده، علیهذا او به دو واسطه شاگرد “شهید اول” است. پسر محقق کرکی به نام “شیخ عبد العالی بن علی بن عبد العالی” نیز از فقهای شیعه ” ارشاد علامه والفیه شهید” را شرح کرده است.
“احمد بن محمد اردبیلی” معروف به “مقدس اردبیلی”، ضرب‌المثل زهد و تقواست و در عین حال از محققان فقهای شیعه است. محقق اردبیلی در نجف سکنی گزید. معاصر صفویه است. گویند شاه عباس اصرار داشت که به اصفهان بیاید حاضر نشد، شاه عباس خیلی مایل بود که مقدس اردبیلی خدمتی به او ارجاع کند تا اینکه اتفاق افتاد که شخصی به علت تقصیری از ایران فرار کرد و در نجف از مقدس اردبیلی خواست که نزد شاه عباس شفاعت کند. مقدس نامه‌ای به شاه عباس نوشت به این مضمون: «بانی ملک عاریت عباس: اگر چه این مرد اول ظالم بود، اکنون مظلوم می‌نماید. چنانچه از تقصیر او بگذری شاید که حق سبحانه از پاره‌ای تقصیرات تو بگذرد. بنده شاه ولایت، احمد اردبیلی»
شاه‌عباس نوشت: «به عرض می‌رساند: عباس خدماتی که فرموده بودید به جان منت داشته، به تقدیم رسانید. امید که این محب را از دعای خیر فراموش نفرمایید کلب آستان علی،عباس»
امتناع “مقدس اردبیلی” ازآمدن به اصفهان سبب شد که حوزه نجف به عنوان مرکز دیگری در مقابل حوزه اصفهان احیا شود، همچنان‌که امتناع “شهید ثانی” و پسرش “شیخ حسن صاحب معالم” و دخترزاده‌اش سید محمد صاحب مدارک از مهاجرت از جبل عامل به ایران سبب شد که حوزه شام و جبل عامل همچنان ادامه یابد و منقرض نشود. صاحب معالم و صاحب مدارک برای این که دچار محظور و رودربایستی برای توقف در ایران نشود، از زیارت حضرت امام رضا علیه‌السلام که فوق العاده مشتاق آن بودند صرف نظر کردند. “مقدس اردبیلی” در سال 993 در نجف درگذشته است .کتب فقهی معروف او یکی شرح ارشاد است و دیگرآیات الاحکام. نظریات دقیق او مورد توجه فقهاست.
فقهای جبل‌عامل نقش مهمی در خط مشی ایران صفویه داشته‌اند. چنانکه می‌دانیم صفویه درویش بودند. راهی که ابتدا آن‌ها براساس سنت خاص درویشی خود طی می‌کردند اگر با روش فقهی عمیق فقهای جبل عامل تعدیل نمی‌شد و اگر به وسیله فقها حوزه فقهی عمیقی درایران پایه گذاری نمی‌شد. به چیزی منتهی می‌شد نظیر آن‌چه در علوی‌های ترکیه و یا شام هست.
این جهت تاثیر زیادی داشت در اینکه اولا روش عمومی دولت و ملت ایرانی از آن گونه انحرافات مصون باشد و ثانیا عرفان و تصوف شیعی نیز راه معتدل‌تری طی کند. از این رو فقهای جبل عامل از قبیل “محقق کرکی” و”شیخ بهایی” و دیگران با تاسیس حوزه فقهی اصفهان حق بزرگی به گردن مردم این مرز و بوم دارند. همان طور که شکیب ارسلان گفته است تشیع در جبل عامل زمانه مقدم است بر تشیع درایران و این یکی از دلایل قطعی بر رد نظریه کسانی است که تشیع را ساخته ایرانیان می‌‌دانند.
بعضی معتقدند نفوذ تشیع در لبنان به وسیله ابوذر‌غفاری صحابی مجاهد بزرگ صورت گرفت.
ابوذر در مدت اقامت در منطقه شام قدیم –که شامل همه یا قسمتی از لبنان فعلی نیز بود- هم‌دوش مبارزه با ثروت اندوزی‌های معاویه و سایر امویان، مرام پاک تشیع را نیز تبلیغ می‌کرد.
خدمات متقابل اسلام و ایران –استاد مرتضی مطهری
